آيهصِرَ طَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّآلِّينَ‏



ترجمه(خداوندا! ما را به) راه كسانى كه آنها را مشمول نعمت خود ساختى، (هدایت كن) نه غضب شدگان و نه گمراهان!



نکته هااین آیه راه مستقیم را، راه كسانى معرّفى مى‏كند كه مورد نعمت الهى واقع شده‏اند وعبارتند از: انبیا، صدّیقین، شهدا وصالحین.(75) توجّه به راه این بزرگواران و آرزوى پیمودن آن وتلقین این آرزو به خود، ما را از خطر كجروى وقرار گرفتن در خطوط انحرافى باز مى‏دارد. بعد از این درخواست، از خداوند تقاضا دارد كه او را در مسیر غضب‏شدگان وگمراهان قرار ندهد. زیرا بنى‏اسرائیل نیز به گفته قرآن، مورد نعمت قرار گرفتند، ولى در اثر ناسپاسى ولجاجت گرفتار غضب شدند.
قرآن، مردم را به سه دسته تقسیم مى‏نماید: كسانى كه مورد نعمت هدایت قرار گرفته وثابت قدم ماندند، غضب شدگان و گمراهان.
مراد از نعمت در «انعمتَ علیهم»، نعمتِ هدایت است. زیرا در آیه‏ى قبل سخن از هدایت بود. علاوه بر آنكه نعمت‏هاى مادى را كفّار ومنحرفین ودیگران نیز دارند.
هدایت شدگان نیز مورد خطرند و باید دائماً از خدا بخواهیم كه مسیر ما، به غضب و گمراهى كشیده نشود.
مغضوبین در قرآن‏
در قرآن، افرادى همانند فرعون و قارون و ابولهب و امّت‏هایى همچون قوم عاد، ثمود و بنى‏اسرائیل، به عنوان غضب‏شدگان معرّفى شده‏اند.(76)
بنى‏اسرائیل كه داستان زندگى و تمدّن آنها در قرآن بیان شده است، زمانى بر مردم روزگار خویش برترى داشتند؛ «فَضّلتُكم على العالَمین»(77) لكن بعد از این فضیلت و برترى، به خاطر رفتار خودشان، دچار قهر و غضب خداوند شدند. «و باؤوا بغضب من اللّه»(78) این تغییر سرنوشت، به علّت تغییر در رفتار و كردار آنان بوده است؛ دانشمندان یهود، دستورات وقوانین آسمانى تورات را تحریف كردند، «یحرّفون الكلم»(79) وتجّار وثروتمندان آنان نیز به ربا وحرام‏خوارى و رفاه‏طلبى روى آوردند، «اخذهم الرّبا»(80) وعامّه مردم نیز در برابر دعوت به جهاد و مبارزه، از روى تن‏پرورى و ترس، از رفتن به جبهه نبرد و ورود به سرزمینِ مقدّس، سر باز زدند. «فاذهب انت و ربّك فقاتلا انّا هاهُنا قاعدون»(81) به خاطر این انحرافات، خدا آنان را از اوج عزّت و فضیلت، به نهایت ذلّت و سرافكندگى مبتلا ساخت.
ما در هر نماز، از خداوند مى‏خواهیم كه مانند غضب‏شدگان نباشیم. یعنى نه اهل تحریف آیات و نه اهل ربا و نه اهل فرار از جهاد در راه حقّ، و همچنین از گمراهان نباشیم، آنان كه حقّ را رها كرده و به سراغ باطل مى‏روند و در دین و باور خود غلوّ و افراط كرده و یا از هوى و هوس خود و یا دیگران پیروى مى‏كنند.(82)
انسان در این سوره، عشق و علاقه و تولاّى خود را به انبیا و شهدا و صالحان و راه آنان، اظهار و ابراز داشته و از مغضوبان و گمراهان تاریخ نیز برائت و دورى مى‏جوید و این مصداق تولّى و تبرّى است.
ضالّین در قرآن‏
«ضلالت» كه حدود دویست مرتبه این واژه با مشتقاتش در قرآن آمده است. گاهى در مورد تحیّر بكار مى‏رود، «و وَجدَك ضالاً»(83) وگاهى به معناى ضایع شدن است، «اضلّ اعمالهم»(84) ولى اكثراً به معناى گمراهى وهمراه با تعبیرات گوناگونى نظیر: «ضلال مبین»، «ضلال بعید»، «ضلال كبیر» به چشم مى‏خورد.
در قرآن افرادى به عنوان گمراه معرّفى شده‏اند، از جمله: كسانى كه ایمان خود را به كفر تبدیل كردند،(85) مشركان،(86) كفار،(87) عصیان‏گران،(88) مسلمانانى كه كفّار را سرپرست و دوست خود گرفتند،(89) كسانى كه مردم را از راه خدا باز مى‏دارند، كسانى كه به خدا یا رسول خدا توهین مى‏كنند، آنان كه حقّ را كتمان مى‏كنند و كسانى كه از رحمت خدا مأیوسند.
در قرآن نام برخى به عنوان گمراه كننده آمده است، از قبیل: ابلیس، فرعون، سامرى، دوست بد، رؤسا ونیاكان منحرف.
گمراهان خود بستر وزمینه‏ى انحراف را فراهم و گمراه كنندگان از این بسترها و شرایط آماده، استفاده مى‏كنند. بسترهاى انحراف در قرآن عبارتند از: 1. هوسها،(90) 2. بت‏ها،(91) 3. گناهان(92)،4. پذیرش ولایت باطل،(93)5. جهل و نادانى.(94)75) من یطع‏اللّه والرّسول فاولئك مع الّذین انعم اللّه علیهم من النبیّین والصدّیقین والشهداء والصالحین»، كسانى كه خدا و رسول را پیروى كنند، آنان با كسانى هستند كه خدا آنها را نعمت داده است، از پیامبران، راستگویان، شهدا و صالحان. نساء، 69 و آیه 59 سوره مریم.
76) در آیات متعدّدى از قرآن ویژگى‏هاى گمراهان و غضب شدگان و مصادیق آنها بیان شده است كه براى نمونه به موارد ذیل اشاره مى‏شود:
* منافقان و مشركان و بدگمانان به خداوند. نساء، 116 و فتح، 6.
* كافران به آیات الهى و قاتلان انبیاء الهى. بقره، 61.
* اهل كتاب كه در برابر دعوت به حقّ سركشى كرده‏اند. آل‏عمران، 110 - 112.
* فراریان از جهاد. انفال، 16.
* پذیرندگان و جایگزین كنندگان كفر با ایمان. بقره، 108 و نحل، 106.
* پذیرندگان ولایت دشمنان خدا و دوستداران رابطه‏ى با دشمنان خدا. ممتحنه، 1.
77) بقره، 47.
78) بقره، 61.
79) نساء، 46.
80) نساء، 161.
81) مائده، 24.
82) قل یا أهل‏الكتاب لاتَغلوا فى دینكم غیرالحقّ ولاتتّبعوا أهواءقوم قدضَلّوا من‏قبل وأضلّوا من قبل و أضلّوا عن سواءالسبیل» بگو: اى اهل‏كتاب! در دینتان به ناحقّ غلوّ نكنید وبه دنبال خواهش‏هاى گمراهانِ پیش از خود نروید، كه آنان افراد زیادى را گمراه كرده و از راه راست گمراه شده‏اند. مائده، 77.
83) ضحى، 7.
84) محمّد، 1.
85) من یَتبدّل الكفر بالایمان فقد ضلّ سواء السبیل» بقره، 108.
86) و من یشرك باللَّه فقد ضل ضلالا بعیدا» نساء، 116.
87) و من یكفر باللَّه... فقد ضلّ» نساء، 136.
88) و من یعص اللَّه و رسوله فقد ضل» احزاب، 36.
89) لا تتخذوا عدوى و عدوكم اولیاء... و من یفعله منكم فقد ضل سواء السبیل» ممتحنه، 1.
90) اتّخذ الهه هَواه واضلّه اللَّه» جاثیه، 23.
91) جعلوا لِلّه انداداً لِیضلّوا عن سبیله» ابراهیم، 30.
92) وما یضلّ به الا الفاسقین» بقره، 26.
93) انّه من تولاّه فانّه یضلّه» حج، 4.
94) و ان كنتم من قبله لمن الضّالّین» بقره، 198.



پيام ها1- انسان در تربیت، نیازمند الگو مى‏باشد. انبیا، شهدا، صدّیقین وصالحان، نمونه‏هاى زیباى انسانیّت‏اند. «صراط الّذین انعمت علیهم»
2- آنچه از خداوند به انسان مى‏رسد، نعمت است. قهر و غضب را خود به وجود مى‏آوریم.(95) «انعمت، المغضوب علیهم»
3- ابراز تنفّر از مغضوبان و گمراهان، جامعه اسلامى را در برابر پذیرش حكومت آنان، مقاوم و پایدار مى‏كند. «غیر المغضوب علیهم ولا الضّالّین»(96)95) درباره نعمت «أنعَمتَ» بكار رفته، ولى در مورد عذاب، نفرمود: «غَضبتَ» تو غضب كردى.
96) قرآن سفارش كرده است: «لا تَتولّوا قوماً غَضِب اللّه علیهم» هرگز سرپرستى گروه غضب شدگان الهى را نپذیرید. ممتحنه، 13.